Đẹp Và Buồn - Kawabata Yasunari Reviews

Không đặt ra những vấn đề đạo lý hay không đạo lý, những chuẩn mực được truyền tụng từ xa xưa, mà chỉ một mực đề cao, khắc khoải cái đẹp, cái thanh khiết trong ngần đến nao lòng của những cuộc tình bi kịch, trầm mặc, trái với luân thường đạo lý.

Truyện khắc họa với ngòi bút dung dị nhưng trần tục,như vang lên khúc nhạc sầu thương về mối tình ngang trái, dị thường giữa Oki và Otoko cách nhau 15 tuổi,  để lại trong cô bé ngây dại, trong trắng thuần khiết ngày nào là vết sẹo âm ỉ, dai dẳng về nỗi đau của một cuộc tình tan vỡ, sự tuyệt vọng mất mát đứa con còn chưa đỏ hỏn đến mức quẫn trí phải vào trại tâm thần, ấy còn là sự hoang dại cuồng si của cô gái trẻ trung, quyến rũ đầy ma mị Keiko dành cho cô giáo của mình, là sự hờn ghen, bi lụy của người vợ Oki đến mức trầm cảm, sảy thai. Thế mới thấy được tình yêu có ma lực mãnh liệt đến mức nào. Nó khiến con người ta trở nên ngu ngốc, khờ khạo mà cũng làm ta hóa cuồng dại, quẫn trí, hờn ghen đến phát điên, hận thù ám ảnh suốt cả một đời. Điều này làm mình đặc biệt nhớ đến tình yêu si mê mà Keiko dành cho Otoko, một tình yêu đầy sự nhục cảm, hoang dại, đớn đau , chiếm hữu, hình thành thù hận cháy bỏng dành cho nỗi đau mà Oki đã gây ra với người mà cô hết mực yêu thương để rồi sau đó là tấn bi kịch trả thù điên rồ, đầy nghiệt ngã của cô.

Bên cạnh đó không thể không nhắc đến vẻ đẹp mỹ học trong tác phẩm” Đẹp và buồn”. Ấy là nét đẹp mê li trong sự cổ kính, hư ảo của cảnh cố đô xưa cũ, tiếng chuông chùa thiên cổ vang vọng mãi khắp một cảnh khuya lạnh lẽo, vườn đá rêu ẩm ướt sương đêm dưới ánh trăng bạc nhàn nhạt,… Nhưng cảnh đẹp lại chỉ càng làm nổi bật sức quyến rũ tinh khiết, thơ ngây của những cô gái còn đôi mươi, một nét truyền thống, á đông, có phần man dại của hiện đại. Thấm nhuần trong từng con chữ là nét đẹp của sự u sầu, trầm mặc. Sự bi ai, cô đơn, tuyệt vọng làm các nhân vật trong “ đẹp và buồn” càng trở nên quyến rũ hơn, ai oán ôm những ẩn ức, vết sẹo đau đớn để rồi càng tỏa sáng hơn trong những vòng bi kịch nghiệt ngã không hồi kết. Điều làm nên tác phẩm đạt được đỉnh cao của nghệ thuật mỹ học vì Kawabata có thể chạm đáy sâu thẳm bản chất đen tối, nhơ nhuốc nhất của con người: sự ích kỉ, thù hận, hờn ghen. Sau cùng,khi đọc xong, trong mình chỉ khắc khoải một nỗi day dứt, ám ảnh khôn nguôi về sự cuồng dại tôn ái đến mức xấu xa, đớn hèn mà cũng thật đẹp đẽ đến nao lòng trong từng câu chữ, từng nội tâm nhân vật. 

Trong quá trình đọc, rất nhiều lần mình phải dừng quyển sách lại, ngừng nghỉ trong giây lát, đôi lần mất một khoảng lâu. Không hẳn là để suy nghĩ xem chuyện gì đang xảy ra, mà là mình cảm thấy câu chuyện thật bẽ bàng. Lúc đấy, nhìn vào phần bìa mình có cảm thấy nội dung quyển sách trần tuồng ở bên ngoài - giống như cái tên, nó đẹp và buồn bả.

Yêu tố nghệ thuật và văn hoá Nhật Bản được đặt sâu vào tác phẩm; dù đã có trải nghiệm từ nhiều cuốn tiểu thuyết Nhật Bản khác, mình vẫn bị sốc văn hoá bởi cách mà các nhân vật nữ được xây dựng. Không phải ở cách họ làm tình hay thù hận, mà là ở cách họ nói chuyện, cư xử, yêu và điên loạn. Khi mà các nhân vật được miêu tả để phục vụ cho việc thể hiện cái đẹp, theo đuổi cái đẹp của tác giả được xây dựng ít chi tiết hơn lại có phần ổn định hơn. Chúng ta dễ đưa ra được quyết định là ta ghét, thích hay không ghét không thích họ. Ngược lại, mình cảm nhận sự rồ dại trong tình yêu của Keiko, sự bất ổn trong tinh thần của Otoko. Được thể qua cách mà họ nhìn nghệ thuật, cảm nhận nghệ thuật và làm nghệ thuật.

Điều mình thích nhất ở tác phẩm này có lẻ là văn phong của Kawabata Yasunari rất thơ, làm việc đọc trở nên mượt mà, kết nối hiện tại, quá khứ và nghệ thuật vào một dòng chảy chung của câu truyện, của việc theo đuổi cái đẹp. Và ở phần kết, nơi mà mọi thứ bị bỏ ngỏ và ai cũng có thể nghĩ về điều sẽ xảy ra tiếp theo. Nhưng với mình có thể rất khác nó chỉ dừng ở đó thôi, vì đó là một cú chạm tới nơi sâu nhất của tâm trí - nơi mà mọi thứ sẽ không thể nào tiếp tục được nữa. Giống như là một tiếng vang vọng xuống đáy, thay vì dội ngược lại thì nó tắt hẳn, chỉ còn lại im lặng và im lặng.

Đây quả đúng là một cuốn sách viết về cái đẹp và nỗi buồn. 

Trước hết là Đẹp. Thiên nhiên và con người đều đẹp. Bất cứ cảnh vật nào mà Kawabata viết nên cũng đẹp cả,  từ khu vườn, ngôi chùa hay những quả đồi bàng bạc "sắc chiều tà" , triền núi chạy thoai thoải ... tất cả đều được ông miêu tả trau chuốt, mượt mà, mỗi từ ngữ của ông như một nét chạm trổ, thành một bức tranh đẹp hài hòa, mà người đọc chỉ cần đọc 1, 2 câu là bị cuốn theo cảnh sắc tuyệt vời đó. 

Con người hiện lên như những điểm nhấn. Các cô gái Otoko và Keiko đều đẹp. Otoko đẹp ý nhị, đằm thắm, có nét duyên của thiếu phụ. Keigo lại có vẻ đẹp rực rỡ của tuổi trẻ. Làn da, mái tóc,  vành tai hay khuôn ngực của họ được Kawabata viết nên một cách chăm chút kỹ lưỡng, có cảm giác vẻ đẹp của họ không tì vết, như những người đẹp trong các bức tranh lụa,  mượt mà như ẩn sau một làn sương mỏng, như thực, như mơ...

Thiên nhiên hòa quyện với con người "người làm sao, cảnh chiêm bao làm vậy". Khi nhân vật có tâm trạng, cảnh vật như cũng nhuốm màu theo. Khi ông Oki đi thăm Otoko ở Kyoto, tiếng chuông chùa như mang cả tâm sự của ông... hay như khi trong vườn đá, Otoko nổi giận với Keiko,  vườn đá như cũng có một khí lực mạnh mẽ, siêu hình.

Đặc biệt những mối tình trong Đẹp và buồn cũng thể hiện đúng như tựa đề của tác phẩm. Tình yêu của Otoko và Oki đẹp và đau buồn. Mãi đến vài mươi năm sau nhớ lại Oki vẫn nhớ thương và day dứt, Otoko vẫn tôn sùng tình yêu thuở hoa niên của mình... 

Mối tình của Otoko và Keiko cũng vậy. Một Otoko trầm tĩnh và một Keigo hoạt bát, nóng bỏng... mối tình của họ cũng chìm trong hối hận và dục vọng đan xen...

Mỗi một phân đoạn hiện lên lại cho ta hiểu thêm về những nét khác nhau của nhân vật. Họ yêu, đau đớn tận cùng vì tình yêu và sống được cũng vì tình yêu ấy. 

Đây là một tác phẩm tuyệt vời. Từng câu, từng chữ trau chuốt như ngọc.

....lại 1 lần nữa, Kawabata cho ta thấy quan niệm và văn chương của ông đi trước thời đại thế nào....Đẹp và buồn vẫn là câu chuyện tiết tấu chầm chậm, trầm buồn, nhưng như một tấm lưới được đan kết từ từ bởi bàn tay nhà văn, tạo thành 1 mạch lưới liền lạc và đầy gắn kết với nhau.....những mối quan hệ chồng chéo, những ám ảnh tâm lý dai dẳng đeo bám, những biện chứng nhân quả nối tiếp bày ra, không quá khi nói tác phẩm này là cảm hứng cho rất nhiều nhà văn ở rất nhiều thể loại khác nhau trong nền văn học Nhật Bản sau này....

Truyện bắt đầu với chuyến đi của ông Oki đến Kyoto trong dịp năm mới để gặp lại cố nhân: người tình Otoko của ông!....và trong lần gặp lại đó, 1 cái móc khác giăng vào cuộc đời Oki, đó là Keiko, học trò của Otoko!....Rồi Keiko lại kéo theo cái móc khác, móc vào Taichiro, con trai của Oki.....trong những cái móc nhập nhằng đó, bà vợ Fumiko của Oki đương nhiên cũng vô tình dính vào mạng lưới.....với bằng đó nhân vật thôi, nhưng với những diễn biến khôn lường của tâm lý con người, bao nhiêu chuyện tất yếu đã xảy ra, dẫn đến cái kết bi kịch được đoán định trước dành cho Oki - người đã tạo ra một bi kịch nghiệt ngã cho người tình ở nửa trước cuộc đời....

Cái mới, cái đột phá tiếp theo trong truyện này, là khi Kawabata đưa vào truyện tình yêu đồng giới nữ!....Keiko, cô họa sĩ trẻ xinh đẹp và sắc sảo, vô tình yêu chính cô giáo mình là Otoko, và vì yêu đương và lòng ghen, đã âm thầm lên kế hoạch trả thù cho Otoko!....với tài năng và sắc đẹp, Keiko đã quyến rũ cả Oki lẫn con trai ông, và kéo 2 người đàn ông vào tình huống cực kỳ đau khổ.... âu cũng vì đàn bà là những niềm đau thôi!

Truyện là lời cảnh tỉnh cho những người đàn ông quá đắm chìm trong sắc đẹp phụ nữ, chơi đùa với sắc đẹp phụ nữ mà ko biết rằng: hoa hồng đẹp thường có gai! Và đây cũng là câu chuyện hiếm hoi của Kawabata mà những người đàn ông bị trừng phạt vì thói yêu đương của họ

Đây là lần đầu mình đọc sách của Kawabata Yasunari. Hiện tại thì mình đang đọc Xứ Tuyết, nhưng mình thấy có cảm tình và đồng điệu với Đẹp và Buồn hơn. Bài review này cũng viết đã lâu, chỉnh sửa ít nhiều. Tác giả là một nhà văn gạo cội, để có thể cảm hay phân tích cho trọn tác phẩm của ông là chuyện rất khó. Nên mình muốn tập trung hơn vào một khía cạnh nhất định của cuốn sách.

-----

Tại sao lại là Đẹp và Buồn?

“Tại sao không phải là đẹp "nhưng" buồn? Tôi đã tự hỏi như vậy khi lần đầu cầm cuốn sách trên tay.”

Tựa đề của cuốn sách thật ngắn gọn. Hai tính từ "đẹp" - "buồn" được đặt ngang hàng với nhau bằng liên từ "và" như thể đó là hai điều không thể tách rời. Tại sao không phải là đẹp "nhưng" buồn? Tôi đã tự hỏi như vậy khi lần đầu cầm cuốn sách trên tay. Bởi lẽ, trong nhận thức của tôi, có những cái đẹp tự thân nó lại ẩn chứa nỗi đau da diết hay trầm mặc hay man mác buồn thương. Tựa như dáng hình của Naoko trong Rừng Na-uy, đẹp nhưng chứa đựng cái chết. Là nàng Trivia của Hồ Anh Thái, kiều diễm nhưng tang thương. Hay gần gũi hơn, tôi nghĩ đến miền Tây sông nước, trải dài ngút ngàn trong câu chữ của Nguyễn Ngọc Tư. Phong cảnh giản dị hữu tình nhưng lại gợi lên những nỗi buồn không tên. Khi nghĩ như vậy, tôi đã vô tình xem mối liên hệ giữa hai tính từ này là tiêu cực.

Tuy vậy, nhà văn Kawabata Yasunari lại có cách nghĩ khác. Đối với ông, đẹp - buồn tựa như hai đầu của một chiếc đũa, tưởng là đối lập nhưng thực chất không thể tách rời. Đẹp và buồn là đồng cấp và hai yếu tố này sẽ tự tôn lên cái chất nghệ thuật của nhau. Có lẽ vì vậy, cái tên xúc tích ấy được đặt cho một trong những cuốn sách cuối cùng của tác giả, như một  phát biểu về phong cách văn chương của ông, về cái đẹp mà ông vẫn yêu và không ngừng khám phá.

Để nói về cái đẹp, các văn hào đã tốn rất nhiều giấy mực để thể hiện quan điểm riêng của mình. Cái đẹp của phương Tây cũng có đôi phần khác với phương Đông. Tôi nhớ trong "Trăm năm cô đơn" của Marquez, cái đẹp là sự hoàn hảo đến thần thánh. Và cái đẹp như vậy thì không thể tồn tại ở dương gian. Thế nên nàng Remedios say ngủ mới bay lên trời trong đêm. Với các nhà văn phương Đông, Tôi muốn nói về Nguyễn Tuân vì ông là một trong số ít nhà văn Việt Nam "cuồng" cái đẹp đến thế. Cái đẹp đối với Nguyễn Tuân là nghệ thuật thuần túy và tuyệt đối. Tại sao tôi là dùng từ tuyệt đối? Bởi lẽ, với Nguyễn Tuân, chỉ cần "đẹp" là được, những thứ khác không quan trọng và cái đẹp có sức mạnh chiến thắng tất cả. Huấn Cao là một ví dụ điển hình. Nhưng trong Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân còn một anh đao phủ chém đầu rất "nghệ" nữa. Với Nguyễn Tuân, chém đầu cũng có thể là cái đẹp, và người thuần thục kỹ năng chém đầu cũng có thể xem là một nghệ sĩ.

“Ngươi ngồi cho vững

Cho ngọt nhát đao

Hỡi hồn!

hỡi quỷ không đầu!”

(Trích "Chém treo ngành" - Nguyễn Tuân)

Trong Đẹp và buồn, nhà văn Kawabata cũng có một cách diễn giải riêng về cái đẹp. Đó là một cái đẹp có phần khắc kỷ và trầm mặc. Cái đẹp đi đôi với buồn thương. Đây là một tác phẩm mà ta không cần phải đọc hết mới hiểu được thông điệp của tác giả, bởi cuốn sách là một tuyên ngôn về cái đẹp. Trong suốt những trang truyện của mình, ông đã gài cắm những quan điểm về cái đẹp trong nghệ thuật. Chính vì vậy, những nhân vật của ông đều là nghệ sĩ, một nhà văn và hai nàng hoạ sĩ. Mỗi người đều có riêng cho mình một cách hiểu và biểu đạt riêng về cái đẹp. Cái đẹp của nhà văn là nàng nhân tình cách ông 15 tuổi được ông phóng tác vào trang sách. Cái đẹp của nàng họa sĩ tuổi tứ tuần là hiện thực khách quan và có phần trần trụi. Còn cái đẹp của nàng họa sĩ tuổi đôi mươi là vẻ đẹp phá cách và mạnh mẽ. Dẫu vậy, ba cái đẹp ấy đều có một điểm chung là nỗi buồn. Mỗi người một nét riêng, day dứt, nhớ nhung vì mối tình xưa; đau khổ đến tang tóc vì tình yêu khắc kỷ; hay đau đớn vì tình yêu mãi chơi vơi của nàng họa sĩ trẻ. Nhưng cũng nhờ thế, mà cái đẹp mới thành ‘khắc cốt ghi tâm’. Nếu cái đẹp là điều thường thể hiện ở vẻ ngoài, thì nỗi buồn sẽ khiến nó có thêm nội tại sâu như hồ nước thăm thẳm.

Không những vậy, đẹp và buồn của tác giả còn mang nét cổ điển. Từ cách miêu tả phong cảnh, triền núi trong mưa hay tiếng chuông chùa ngân trong đêm; đến vẻ đẹp của hai nàng hoạ sĩ. Nỗi buồn đi cùng cái đẹp vì thế mà cũng có phần sâu sắc và đa tầng. Nỗi buồn hoà vào cảnh vật. Nỗi buồn chôn chặt dưới tận đáy lòng. Phải chăng, ông cũng đang muốn trả lời cho câu hỏi: Thế nào là một vẻ đẹp ẩn chứa nỗi buồn? Và thế nào là một nỗi buồn đẹp?

Tự nhiên tôi nghĩ đến những thước phim hoạt họa của Makoto Shinkai trong tác phẩm Khu vườn ngôn từ. Đối với vị đạo diễn này, vẻ đẹp tình yêu chính là giữ nó trong lòng, là niềm nhớ nhung của kẻ đơn phương nhưng không dám nói. Với ông, đó là nét đẹp của một tình yêu Á Đông cổ điển.

Điều làm tôi thấy rất duyên trong cuốn sách này là cách các nhân vật tự do bày tỏ quan điểm của bản thân về cái đẹp. Tôi nghĩ đây là dụng ý của tác giả và ông đã thể hiện nó thật khéo léo trong những câu thoại cô đặc ý nghĩa. Nàng họa sĩ Otoko yêu cái đẹp thực tế, mong muốn tái hiện được nét đẹp tự nhiên, thuần túy, như màu xanh của đồi chè. Cô học trò Keiko, người theo trường phái trừu tượng, thì lại khác, đồi chè màu xanh thì cô sẽ vẽ nó thành một thứ nhìn vào không thấy đồi chè đâu cả. Một người vẽ theo nguyên bản sự vật và một người tự do phong tác màu sắc của mình. Ông nhà văn thì cứ mãi tìm cách giải nghĩa những bức tranh của hai nàng hoạ sĩ, ông cố hiểu cho ra các nàng ấy đang muốn thể hiện điều gì. Ôi, cái đẹp nào đâu cần được giải nghĩa. Bởi lẽ, nghệ thuật là thứ không nên phân tích bằng cái đầu mà phải được cảm bằng con tim. Chính sự trống vắng, sự thiếu hụt hay khoảng “chân không” trong cách biểu đạt sẽ gợi lên trong lòng người thưởng thức ý niệm chủ quan và hoàn thiện về cái đẹp.

Nhưng dẫu sao, một cuốn sách được sáng tác trong thời hậu chiến, vẫn nữ tính, vẫn tự do đến lạ. Tuy vậy, như nhiều tác phẩm khác của văn học Nhật Bản, Đẹp và buồn vẫn mang màu sắc của cái chết. Mở đầu là cái chết và kết thúc cũng sẽ là một cái chết.

Mặc dù tác giả chỉ dùng câu chuyện tình của các nhân vật để nói lên phong cách của mình, cuốn sách tự nó cũng có sức sống riêng. Như chính nhân vật nhà văn Oki đã nói: "Tác phẩm tự nó có đời sống riêng, không còn ràng buộc gì với kẻ sinh thành ra nó." Đẹp và buồn là cuốn sách nên đọc ít nhất hai lần. Một lần để tìm kiếm và diễn giải những thông điệp được gài cắm rất tự nhiên của tác giả. Và một lần, chỉ để đơn thuần cảm nhận vẻ đẹp của cuốn sách và sức sống của từng nhân vật.

Mình cũng chỉ mới đọc tác phẩm này đc 1 lần và chưa dám đọc lại . Với lại mình thấy tác phẩm này có thể hơi khó đọc vì tư tưởng khoảng cách thế hệ và đậm nét văn hoá Nhật bản thời kì quá vãng. Đọc xong thì mình cứ bị ám ảnh bởi cảm giác cực đoan ấy, kiểu như sách này đang rọi rõ những ngóc ngách xấu xa, ích kỷ, hẹp hỏi nơi tâm hồn mỗi con người

Theo ý kiến và cảm nhận riêng của mình thì:

Đẹp của tác phẩm này có thể là cảnh đẹp ( tả cảnh sắc thiên nhiên và văn hoá nhật bản, những đoạn bình về hội hoạ) • người phụ nữ đẹp ( vẻ đẹp cơ thể và tâm hồn của ng phụ nữ nhật bản bấy giờ), và cũng có thể là cuộc tình đẹp của Oki và ng tình 16t ( nếu bỏ qua yếu tố đạo đức), đặc biệt nét đẹp nhẹ nhàng của mối tình đồng tính của Otoko và học sinh

Còn buồn thì là sự đeo bám dai dẳng từ quá khứ xưa, chằng chịt trong lòng mỗi người, đưa đẩy họ vào trò đuổi bắt không lối thoát. Nhất là nỗi buồn của những người phụ nữ trong tác phẩm, liệu có phải Otoko là người đau nhất khi thanh xuân của cô là một nỗi sầu thảm cái giá của mối tình cấm đoán hay là những tủi nhục mà Fumiko phải chịu đựng từ người chồng và nỗi đau mất con, còn Keiko thì có lẽ cô bé vì 1 lẽ quá yêu mà tự gieo rắc bi kịch cho bản thân và cho người khác. Không những buồn ở lòng người, day dứt nơi tâm can mà còn buồn từ tâm thức đến từng nét tả cảnh.

Như là nỗi buồn thật đẹp làm sao ấy, không có nỗi buồn thì vẻ đẹp sẽ tầm thường biết bao...

Tôi mân mê mấy cuốn sách của Nhật bấy lâu, nhưng cũng băn khoăn, vì một phần không muốn chứa thêm quá nhiều sách ở nhà, nhưng nó đẹp quá chừng, đẹp từ trong ra ngoài.

Có lẽ, không biết sau bao lâu nữa, tôi mới lại đọc một cuốn truyện của phương tây, vì tôi nỡ phải lòng những tác phẩm của Nhật mất rồi.

Hôm nay đọc Đẹp và buồn, của tác giả Kawabata Yasunari, trước đây tôi đã từng đọc một cuốn của ông là tác phẩm Hồ. Một thứ điểm tô không thể thiếu khi đọc sách Nhật của tôi là nhạc của Yiruma. Đọc sách Nhật cho dù nghe bao nhiêu loại nhạc khác cũng không phê bằng nhạc này. Nghe không biết bao nhiêu lần, nghe không biết chán. Tôi thích bản Letter nhất, Flower thì nổi tiếng hơn. Như kiểu những bản nhạc này sinh ra là để đọc sách Nhật.

Osho (một thiền sư nổi tiếng người Ấn Độ) đã từng nói rằng, thiền ở Nhật là tuyệt vời nhất. Ở Nhật thiền được gọi là Zen. Zen ở Nhật được thể hiện qua tất cả mọi khía cạnh cuộc sống của con người nơi đây. Từ vườn Nhật Bản, trà đạo cho tới võ thuật.

Ngay cả trong những tác phẩm nổi tiếng của Nhật Bản, những tác giả như Haruki Murakami với tác phẩm Kafka bên bờ biển, Kawabata Yasunari với tác phẩm Hồ (cùng tác giả của Đẹp và buồn), hay kể cả trong truyện trinh thám như Phía sau nghi can x của Higashino Keigo đều đậm tính thiền, nó được thể hiện ở những chi tiết đặc tả con mắt quan sát tinh vi mọi thứ. 

Ở Murakami, nổi bật hơn hết là cách ông miêu tả con người. Mỗi nhân vật được ông miêu tả rất kĩ, chỗ nào đẹp, chỗ nào xấu, chỗ nào kì dị. Từ áo quần cho tới giày dép, màu gì hiệu gì. Và tuỳ từng hoàn cảnh khác nhau, mà có những bản nhạc cụ thể. Nói tới nhạc thì không thể không nhắc tới Kazuo Ishiguro. Tác giả của Dạ khúc, một tác phẩm với 5 truyện ngắn như 5 bản tình ca đặc tả âm nhạc, nghệ sĩ, đều là những truyện ngắn không đầu không cuối. Điểm đặc biệt là ông sinh ra ở Anh, cho nên với một lối viết lai Nhật ở trời Tây, một nét đặc biệt.

Rồi tới Hồ, Đẹp và buồn, tôi thích nhất ở tác giả là miêu tả nội tâm sâu sắc của người, từ nội tâm con người dẫn đến nội tâm của cảnh vật. Vật và người, người và vật đều hoà làm một. Cái đau khổ não nề của con người với cảnh đẹp của vật. Đúng như cái tên, Đẹp và buồn. Mà có lẽ với bản thân tôi, sách Nhật đều đẹp và buồn. 

Cũng không hiểu sao, tôi lại nhớ tới Kitchen của Banana Yoshimoto, bối cảnh lạ hơn một chút ngay từ cái tên là ở trong bếp. Từ cách bài trí cho tới những món ăn, những tâm hồn đồng điệu, những đổ vỡ, thương tổn của những tâm hồn. Đều được miêu tả sâu sắc. Murakami từng chia sẻ: ông không thích những tác giả Nhật Bản nhưng ông thích Banana.

Hay nói qua về tác phẩm trinh thám nổi tiếng Phía sau nghi can X, tôi không thể nào quên được những chi tiết tưởng như nhỏ bé khi tác giả miêu tả cái hồ, con sông, cái cầu. Ai trong đó cũng cô độc. 

Nói sách chán, tôi muốn nói qua về phim. Tôi cực thích bộ Nana, không biết đã coi đi coi lại bao nhiêu lần. Mỗi lần coi là một lần quan sát rõ hơn những nhân vật trong câu chuyện, những tâm tư, suy nghĩ. Một bộ phim anime được chuyển thể từ bộ truyện Nana, rất sâu sắc. Nhưng tiếc nuối vì tác giả mất khi chưa hoàn thành câu chuyện, mà có lẽ, tình chỉ đẹp khi tình dang dở chăng!

Hay bộ phim trên netflix Quán ăn đêm chẳng hạn. Tôi không quên được cảm giác đẹp và buồn của đoạn giới thiệu, một bản nhạc hay, cầu và xe của một thành phố tấp nập nhưng đẹp và buồn!

Mà có lẽ cuộc đời này, cũng đẹp và buồn phải không!

Không đặt ra những vấn đề đạo lý hay không đạo lý, những chuẩn mực được truyền tụng từ xa xưa, mà chỉ một mực đề cao, khắc khoải cái đẹp, cái thanh khiết trong ngần đến nao lòng của những cuộc tình bi kịch, trầm mặc, trái với luân thường đạo lý.

Truyện khắc họa với ngòi bút dung dị nhưng trần tục,như vang lên khúc nhạc sầu thương về mối tình ngang trái, dị thường giữa Oki và Otoko cách nhau 15 tuổi,  để lại trong cô bé ngây dại, trong trắng thuần khiết ngày nào là vết sẹo âm ỉ, dai dẳng về nỗi đau của một cuộc tình tan vỡ, sự tuyệt vọng mất mát đứa con còn chưa đỏ hỏn đến mức quẫn trí phải vào trại tâm thần, ấy còn là sự hoang dại cuồng si của cô gái trẻ trung, quyến rũ đầy ma mị Keiko dành cho cô giáo của mình, là sự hờn ghen, bi lụy của người vợ Oki đến mức trầm cảm, sảy thai. Thế mới thấy được tình yêu có ma lực mãnh liệt đến mức nào. Nó khiến con người ta trở nên ngu ngốc, khờ khạo mà cũng làm ta hóa cuồng dại, quẫn trí, hờn ghen đến phát điên, hận thù ám ảnh suốt cả một đời. Điều này làm mình đặc biệt nhớ đến tình yêu si mê mà Keiko dành cho Otoko, một tình yêu đầy sự nhục cảm, hoang dại, đớn đau , chiếm hữu, hình thành thù hận cháy bỏng dành cho nỗi đau mà Oki đã gây ra với người mà cô hết mực yêu thương để rồi sau đó là tấn bi kịch trả thù điên rồ, đầy nghiệt ngã của cô.

Bên cạnh đó không thể không nhắc đến vẻ đẹp mỹ học trong tác phẩm” Đẹp và buồn”. Ấy là nét đẹp mê li trong sự cổ kính, hư ảo của cảnh cố đô xưa cũ, tiếng chuông chùa thiên cổ vang vọng mãi khắp một cảnh khuya lạnh lẽo, vườn đá rêu ẩm ướt sương đêm dưới ánh trăng bạc nhàn nhạt,… Nhưng cảnh đẹp lại chỉ càng làm nổi bật sức quyến rũ tinh khiết, thơ ngây của những cô gái còn đôi mươi, một nét truyền thống, á đông, có phần man dại của hiện đại. Thấm nhuần trong từng con chữ là nét đẹp của sự u sầu, trầm mặc. Sự bi ai, cô đơn, tuyệt vọng làm các nhân vật trong “ đẹp và buồn” càng trở nên quyến rũ hơn, ai oán ôm những ẩn ức, vết sẹo đau đớn để rồi càng tỏa sáng hơn trong những vòng bi kịch nghiệt ngã không hồi kết. Điều làm nên tác phẩm đạt được đỉnh cao của nghệ thuật mỹ học vì Kawabata có thể chạm đáy sâu thẳm bản chất đen tối, nhơ nhuốc nhất của con người: sự ích kỉ, thù hận, hờn ghen. Sau cùng,khi đọc xong, trong mình chỉ khắc khoải một nỗi day dứt, ám ảnh khôn nguôi về sự cuồng dại tôn ái đến mức xấu xa, đớn hèn mà cũng thật đẹp đẽ đến nao lòng trong từng câu chữ, từng nội tâm nhân vật. 

“Truyện của ông viết là mối tình bi kịch của cô gái nhỏ với người đàn ông trẻ đã có vợ con, không đặt vấn đề đạo lý hay không đạo lý, chỉ một mực đề cao cái đẹp mà thôi.” Đây là quan điểm sáng tác của Oki, một nhà văn, cũng là nhân vật chính trong tiểu thuyết Đẹp và buồn khi nói về tác phẩm Cô gái mười sáu ông viết. Và đó cũng như chính là tuyên ngôn văn chương mà Kawabata Yasunari đã gửi gắm để nhân vật này giúp ông nói lên trên trang văn. “Không đặt vấn đề đạo lý hay không đạo lý”, “một mực đề cao cái đẹp”, văn chương của Kawabata, chẳng phải trước giờ vẫn luôn như vậy sao? Cái đẹp thấm sâu vào con người, cảnh vật, vào từng con chữ; những vấn đề luân thường đạo lý, theo đó cũng trở lên đượm buồn một vẻ đẹp day dứt và khắc khoải.

1. “Đẹp”

Ấn tượng của mỗi độc giả khi tiếp xúc với các tác phẩm của Kawabata Yasunari, bước vào thế giới nghệ thuật do ông xây dựng lên, từ Xứ tuyết cho tới Những người đẹp say ngủ, từ Hồ cho đến Ngàn cánh hạc,... hẳn vẫn luôn là ngôn ngữ tác giả quá đỗi đẹp và tinh tế. Một vẻ đẹp, mà dẫu đã qua quá trình chuyển ngữ sang một thứ tiếng khác cũng không thể làm phai mờ. Vẻ đẹp ấy, vừa gợi lên sự tỉ mỉ, sâu sắc, chắt đọng trong từng từ ngữ; vừa gợi về âm hưởng một nước Nhật cổ kính và hiện đại vào những năm 60 của thế kỷ XX. Có thể nói chăng, tiếng Nhật và ngôn ngữ của văn học hiện đại Nhật Bản, đến Kawabata Yasunari đã trở thành một thứ “đạo”, giống như cung đạo, kiếm đạo, trà đạo,... Điều đó, cũng thể hiện thật rõ, trong tiểu thuyết Đẹp và buồn của ông.

Thật vậy, câu văn mà Kawabata viết, không cốt lấy sự trúc trắc trong cách hành văn hay kiếm tìm cách sáng tạo lên những từ ngữ mới; mà ông, dùng sự giản dị đến khôn cùng để tạo nên chất thơ, chất nhạc, chất họa cho trang viết: "Oki đứng trên đỉnh đồi say ngắm ráng chiều tím biếc. [...] Sắc tím trên bầu trời phía Tây mỗi lúc một loang dần lên cao. Có lẽ sương đang giăng, nhưng màu tím đậm đến nỗi sương trông như mây mỏng. Hoàng hôn tím là cảnh rất hiếm thấy. Màu nhạt tối dần chuyển sang màu đậm, nhòe nhoẹt như ai cầm cây cọ lướt trên mặt giấy ướt."

Mà từ những câu văn giàu chất gợi hình, gợi tả ấy, Kawabata Yasunari đã tái hiện lên ở tiểu thuyết Đẹp và buồn, một Nhật Bản đẹp trong từng khoảnh khắc văn hóa, trong từng bóng hình con người. Đúng như tuyên ngôn nghệ thuật ông viết trong chính tác phẩm “không đặt vấn đề đạo lý hay không đạo lý, chỉ một mực đề cao cái đẹp mà thôi.”

Đẹp và buồn là một tác phẩm có cốt truyện khá đơn giản. Và quả thực, trên nền cốt truyện đơn giản ấy, nếu độc giả chỉ xoáy sâu vào mối quan hệ của những cá nhân xuất hiện trong sách, từ đó soi chiếu lên các mối quan hệ đấy bằng luân thường, đạo lý, hẳn ta sẽ chỉ thấy những sai trái, xấu xa, ích kỷ, hẹp hòi nơi tâm hồn mỗi người. Một ông lão từng ngoại tình với một bé gái 16 tuổi, gần như đã phá hủy tương lai của bé gái ấy, hơn 20 năm sau, lại quay trở lại tìm gặp người tình xưa. Để vượt qua vết thương quá khứ, cô gái vào 20 năm sau, khi này đã thành danh trên lĩnh vực hội họa, đã thu nhận đồng thời nảy sinh mối quan hệ thầm kín với cô bé học trò khi ấy mới tầm 17, 18 tuổi. Người học trò nhỏ, đem lòng yêu mến và cảm thấu những đau thương cô giáo mình đã từng trài qua, chịu đựng, quyết định sẽ lên kế hoạch trả thù cho cô... Tất cả, đều là ích kỷ cá nhân, mà rồi trở thành bi kịch thế hệ kéo dài không dứt.

Tuy nhiên cái đẹp trong cách Kawabata kể, tả những tình tiết “xấu xí” đó, đã như khiến độc giả trong khoảnh khắc, quên đi “đạo lý hay không đạo lý” mà chỉ đắm chìm mãi vào thế giới văn chương, vào thế giới “đề cao cái đẹp” của ông. Ấy là vẻ đẹp cổ kính trong tiếng chuông chùa cuối năm của vùng cố đô Kyoto mà tin chắc rằng, dẫu không tới để gặp người tình xưa, Oki cũng sẽ đến, để lắng nghe tiếng chuông, và để hoài vọng. Ấy là vẻ đẹp trong ngoại hình cùng những cảm xúc tinh tế của người phụ nữ Nhật Bản những năm 60 của thế kỷ XX, nét đẹp giao thoa giữa truyền thống và hiện đại: “Thật ra màu áo hơi buồn lại làm khuôn mặt đẹp như hoa của cô gái rực rỡ hơn. Có gì rất trẻ trung trong sự hòa hợp các màu, trong hình thể những con chim, và ngay trong những bông tuyết đang nhảy múa.”

Hay rộng hơn, ấy là vẻ đẹp thiên nhiên, văn hóa của một nước Nhật vẫn đang gìn giữ, níu lấy những nét đẹp cổ xưa trong từng sắc cảnh tự nhiên hòa hợp với sự nguyên tắc, ý tứ của con người. Vùng núi Arashi vào những ngày mưa bụi mùa xuân, những sóng chè gợi lên cảm hứng cho các bức họa của Otoko và Keiko, các ngôi đền cổ trong quần thể di tích chùa Nisonin ở Saga... Tất cả, tạo nên một diện mạo Đẹp và buồn trong văn có họa, như sự tổng hòa của chính trang văn Oki với tranh vẽ của Otoko cùng Keiko vậy: giữa cái hiện đại có phần man dại là nét truyền thống. Không nhằm phán xát đạo lý mà hướng tới vẻ đẹp trong từng không gian, cảnh sắc; đẹp trong từng hơi thở con người; và đẹp thấm vào từng con chữ của nhà văn.

2. “Buồn”

Nhưng dù văn chương Kawabata Yasunari có khiến ta như lãng quên đi sự phán xét đạo lý đến đâu; thì tên cuốn tiểu thuyết tới cuối cùng vẫn là Đẹp và buồn; song hành cùng chữ đẹp là chữ buồn, chất buồn mung lung, bảng lảng, khắc khoải, day dứt tâm can nhân vật, cũng là day dứt trái tim độc giả.

Lần nữa, nếu không phán xét vấn đề đạo đức, đạo lý con người ở tiểu thuyết Đẹp và buồn, như đúng những gì Kawabata muốn và nói trên trang văn, thì nhân vật của ông, ai cũng vẫn mang một nỗi buồn khắc cốt tận tâm can. Nỗi buồn ấy, đã trở thành ẩn ức thiêu đốt tâm hồn nhân vật, qua thời gian mà đóng vảy thành những vết sẹo nhức nhối. Bi kịch quá khứ, kéo dài mãi đến hiện tại. Bi kịch tiếp nối bi kịch, mà tạo lên vòng tròn luẩn quẩn như nghiệp vay – trả mà đời người phải gánh trên vai.

Mối quan hệ sai trái giữa Oki – Otoko khiến cho người con gái 16, 17 tuổi mất đi đứa con, mất đi luôn thiên chức trở thành người mẹ. Để rồi hơn hai mươi năm sau, học trò Otoko, đã cướp đi người con của Oki như một cách thức báo thù đầy nghiệt ngã, tàn nhẫn. Yêu, hận, tình thù, cả tác phẩm, ai cũng là người đáng giận, đáng trách, ai cũng là nạn nhân trong chính bi kịch do chính họ gây ra. Và đọng lại, vẫn là nỗi buồn thế hệ vẫn mãi kéo dài. Đau thương mà Otoko từng mang, giờ Keikogánh chịu; nhưng tận cùng sự trả thù chỉ như đào sâu thêm vết thương quá khứ đã khắc vào tim Otoko. Mà đến cuối cùng, tất cả vẫn mãi dở dang, một cái chết dang dở của Taichiro cùng bức vẽ Em bé về trời của Otoko, vẫn chỉ là phác họa thiếu sót trên trang vẽ.

Nói đến nỗi buồn, văn chương của Kawabata lần nữa lại sử dụng đến những ngôn từ trau chuốt, giàu sức nhưng vẫn hết sức dung dị, dễ hiểu với người đọc. Như những gì Otoko từng nói với Keiko trong lần đầu hai người gặp gỡ: “Chiều xuân ấy đầy sa mù... Và em như trôi bập bềnh trong làn sương mỏng xanh nhạt đang buông xuống khu vườn...” Có lẽ, Otoko đã nhìn thấy ở Keiko, bóng hình bản thân khi trước chăng? Người con gái nhỏ, bướng bỉnh giữ mãi chấp niệm để rồi trở nên cuồng dại trong ẩn ức đau thương của tình cảm: tình yêu, tình mẫu tử cùng mâu thuẫn giằng xé giữa quá khứ lẫn hiện tại. Như chính các bức tranh Otoko với Keiko đã vẽ, trừu tượng, mơ hồ quyện hòa cùng điều gì đó đầy cá nhân, man dại.

Và nỗi buồn trong tiểu thuyết Đẹp và buồn, còn là nỗi buồn xuyên suốt các tác phẩm của Kawabata Yasunari. Nỗi buồn đó xuất phát từ những con người đang dần mất đi căn cước, mất cái tôi, mất đi tiếng nói cá nhân. Như một Otoko, nhân dạng, căn cước chẳng còn vẹn nguyên khi đã được khúc xạ qua ngôn ngữ trên văn chương Oki, trên bức tranh cô vẽ mẹ mà lại đặt cái tôi, lấy nguyên mẫu là chính mình. Hay như một Keiko, sống và đã nhận trao sinh mệnh vào tay Otoko. Chính bởi mất đi căn cước, thiếu đi căn tính, khủng hoảng cái tôi, mà nội tâm nhân vật ở Đẹp và buồn, luôn chứa đựng đầy mâu thuẫn, xung đột gay gắt, khiến con người sẵn sàng trở thành ác quỷ.

Nỗi buồn được tái hiện trong nhiều hình ảnh biểu tượng như sợi chỉ đỏ xuyên suốt chặng đường sáng tác của Kawabata. Mà mặt hồ, chính là một hình ảnh biểu tượng như vậy. Hồ, xuất hiện trong tác phẩm cùng tên được Kawabata viết vào thời kỳ sáng tác đầu như một hình ảnh tượng trưng cho kiếp sống tù đọng không thấy ngày mai, và đã trở lại, trong Đẹp và buồn, với một địa danh cụ thể: Hồ Biwa. Mặt hồ dậy sóng, nhấn chìm một sinh mạng, nhấn chìm hận thù, chỉ để lại trên nhân thế, những tâm hồn càng thêm vụn vỡ. Giọt nước mắt Keiko nhìn Otoko, thật khó để cắt nghĩa, gọi tên. Là tiếc thương cho chàng trai xấu số, tiếc thương cho số phận hai cô gái hay là giọt nước mắt vì mãn nguyện khi trả được mối thù? Sóng nước hồ Biwa, cuốn đi giọt nước mắt muộn màng của Keiko, để dìm tất cả, xuống đáy hồ u tối.

3. Đẹp và buồn cùng những trải nghiệm văn chương Kawabata Yasunari.

Là tác giả đầu tiên của Nhật Bản giành giải Nobel – Giải Nobel văn học năm 1968; có thể nói văn chương của Kawabata Yasunari không hề dễ đọc, dễ cảm mà tiểu thuyết Đẹp và buồn chính là một minh chứng tiêu biểu. Tiếp xúc với tác phẩm, càng về sâu những chương cuối cùng, càng dễ ngợp trước những dòng văn vừa đẹp mà cũng vừa trừu tượng của Kawabata. Để rồi, gấp trang sách lại, độc giả vẫn sẽ còn day trở mãi, về giọt nước mắt của Keiko cùng nỗi đau những ai còn sống.

Và độc giả yêu văn chương, yêu cái đẹp, tiếp nhận tác phẩm của Kawabata nói chung, tiểu thuyết Đẹp và buồn nói riêng, chính như một trải nghiệm đầy màu sắc trong tính thơ, tính họa, tính nhạc của một bậc thầy ngôn ngữ - Kawabata Yasunari.